مسجد کوفه

معرفی شهر کوفه به همراه نقشه مقام های مسجد کوفه

مسجد جامع کوفه، از مساجد بزرگ جهان اسلام و نزد شیعیان چهارمین مسجد مهم بعد از مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجدالاقصی و یکی از قدیمی ترین و مهمترین آثار زیارتی شهر کوفه است. بر حسب برخی از روایات، نخستین کسی که مسجد کوفه را طرح ریزی و با وسعت زیادی آن را بنیان گذاشت، حضرت آدم (ع) بود و بعدها حضرت نوح (ع) پس از طوفان آن را تجدید بنا کرد. در سال 17 هجری قمری با حضور اولیه مسلمانان در کوفه در زمان سعدابن ابی وقاص و پیشنهاد سلمان فارسی این مسجد به همراه دارالعماره، مجددا ساخته شد.

این مسجد در طول تاریخ خود شاهد حضور بسیاری از انبیای الهی، پیامبر اسلام، حضرت امیرالمومنین (ع)، امام حسن و امام حسین و برخی از امامان بزرگوار بوده و در سال 36 هجری با حضور امام علی (ع) بر اهمیت و توجه به این مسجد افزوده گردید. حضرت علی (ع) بارها در این مسجد به نماز ایستاده، بر منبر آن خطبه ها خوانده، برخی از امور قضاوت و کشورداری خود را در آنجا انجام داده و نهایتا در محراب این مسجد به شهادت رسیده است.

در کنار مسجد کوفه مرقد میثم تمار، خانه امام علی (ع)، دارالعماره کوفه، مرقد مسلم ابن عقیل، مرقد هانی ابن عروه و مرقد مختار قراردارد. این مسجد دارای مقامات متعدد بوده و در بسیاری از آنها اعمال روحانی مسجد انجام می‌گیرد.

چنانکه مسافر می تواند نماز را در مسجدالحرام، حرم امام حسین (ع) و مسجدالنبی تمام یا شکسته بخواند؛ در مسجد کوفه هم می تواند تمام یا شکسته بخواند. روایات فراوانی در فضیلت مسجد کوفه وارد شده است که طبق این روایات، مسجد کوفه از باغ های بهشتی است. اگر کسی وارد مسجد کوفه شود، آمرزیده است. شهر کوفه مرکز حکومت امام زمان (عج) و مسجد کوفه، مرکز ستاد فرماندهی ایشان خواهد بود.

شهر کوفه

کوفه یکی از شهرهای عراق است که در جنوب این کشور و در 10 کیلومتری شمال شرق نجف اشرف قرار دارد. این شهر در کنار رود فرات ساخته شده، آب و هوای معتدلی دارد و از دیرباز سرسبز و خرم بوده است.

قرن‌ها پیش از ساخته شدن شهر، در این سرزمین مردم بسیاری زندگی کرده‌اند. حتی در روایات چنین آمده است که طوفان نوح در این سرزمین آغاز شد. کوفه در ابتدا سورستان نامیده می‌شد. در سال 17 هجری، چند ماه پس از ساخته‌شدن بصره، سعد وقاص به دستور عمر این شهر را ساخت تا جایگاهی برای سکونت رزمندگان و نیروهای نظامی در زمان فتوحات باشد و آنان بتوانند همراه با خانواده‌های خود در آن جا مستقر شوند. کوفه در آغاز به محله‌های متعددی تقسیم شده بود که هر محله در اختیار یک طایفه یا قبیله بود اما بیشتر به یک اردوگاه نظامی شباهت داشت و خانه‌های آن با حصیر و نی ساخته می‌شد.

مدتی بعد، در یک آتش سوزی بزرگ، همه این خانه‌ها از بین رفت و خانه‌های آجری جای آنها را گرفت. شهر در مدت کوتاهی به یکی از شهرهای مهم اسلامی تبدیل شد و حوادث بسیاری به خود دید. مسجد بزرگ این شهر نیز که حضرت علی (ع) در آن به شهادت رسید نیز در همین دوران ساخته شد. مساحت این مسجد را چنان زیاد بود که گنجایش همه جنگجویان ساکن در شهر را داشت.

کوفه در زمان حضرت علی علیه‌السلام

با به حکومت رسیدن حضرت علی (ع)، کوفه پایتخت حکومت اسلامی شد و با این که پس از صلح امام حسن هرگز پایتخت حکومت دیگری نشد، اما اهمیت خود را حفظ کرد و تا سال‌ها یکی از مراکز مهم علمی و هنری - به ویژه در فقه و ادبیات - باقی ماند. با این حال، با گسترش نجف اشرف و اهمیت یافتن آن، رفته رفته از رونق کوفه کاسته شد. امروزه کوفه شهر کوچکی در نزدیکی نجف است و از آن رونق نخستین خبری در آن نیست.

فضیلت شهر کوفه

در مورد فضیلت شهر کوفه آیاتی در قرآن وجود دارد، مانند آیه: «و التین و الزیتون و طور سینین و هذا البلد الأمین»[تین/3-1]، «سوگند به انجیر و زیتون و سوگند به طور مبارک و سوگند به این شهر یعنی مکه. که منظور از «تین» مدینه است و «زیتون» بیت المقدس و «طور سینین» کوفه و «هذا البلد الأمین»، مکه است.[بحارالانوار، ج100، ص394؛]

علاوه بر آیات، روایات فراوانی از پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) در فضیلت و مدح شهر کوفه آمده است. نظیر، کوفه باغی از باغهای بهشت است و قبر حضرت نوح و سیصد و هفتاد پیامبر و ششصد وصی و مرقد سید الاوصیاء علی (ع) در آن قرار دارد

مسجد کوفه

یکی از قدیمی ترین و مهمترین آثار زیارتی شهر کوفه، مسجد بزرگ کوفه است. مسجد جامع کوفه، از مساجد بزرگ جهان اسلام و چهارمین مسجد مهم بعد از مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجدالاقصی می‌باشد.

مسجد کوفه با 110 متر طول و 101 متر عرض، 11162 متر مربع مساحت دارد و با دیوارهای مرتفعی به ارتفاع 10 متر محافظت می‌شود. مساحت فضای باز مسجد 5642 متر مربع، و مساحت شبستا‌ن‌های مسجد 5520 متر مربع است. تعداد ستون‌های مسجد 187 وتعداد مناره‌های آن 4 عدد با ارتفاع 30 متر و تعداد درب‌های مسجد 5 باب می‌باشد؛ درب‌های این مسجد عبارتند از: باب الحجه( باب الرئیسی)، باب الثعبان، باب الرحمه، باب مسلم ابن عقیل و باب هانی ابن عروه.

مقامات مسجد کوفه

در میان مردم، مقاماتى در مسجد کوفه معلوم و مشهور است که عبارتند از:

رُحبه امیرالمؤمنین: در پیش مسجد کوفه، جایى که درِ مسجد کوفه جاى داشته، سکویى است که امام على (ع) پیش از نماز یا مواقع دیگر، روى آن مى نشسته و به پرسش‌هاى مردم پاسخ مى‌داده است. بخشى از روایات به این موضوع اشاره دارد.

دکة القضاء: مکانى که امام على (ع) در آنجا قضاوت مى‌کرد. در آن موضع، ستون کوتاهى وجود داشته که روى آن این آیه قرآن را نوشته بودند: «إِنَّ اللهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ اْلإِحْسانِ...».[۲۶]

بیت الطشت: محلى که یکى از معجزات امام على (ع) در آن رخ داده است.[۲۷]

مقام حضرت آدم (ع): ستون هفتم مسجد کوفه معروف به مقام حضرت آدم است. این مکانى است که خداوند توبه آدم را قبول کرد.[۲۸] همچنین امیر المؤمنین (ع) نزدیک این ستون نماز مى خواند، لذا به مقام امیر المؤمنین (ع) نیز معروف است.

مقام حضرت ابراهیم (ع): ستون چهارم مسجد، جنب باب انماط مکانى است که حضرت ابراهیم (ع) در آنجا نماز خوانده است.[۲۹]

مقام جبرئیل: ستون پنجم منسوب به حضرت جبرئیل است. در شب معراج که پیامبر (ص)از بیت الحرام به مسجدالاقصى در حرکت بود، هنگامى که به سرزمین کوفه رسید، جبرئیل به پیامبر فرمود: اى رسول خدا، اکنون مقابل مسجد کوفه‌اید، پیامبر با اجازه خداوند در آن دو رکعت نماز گزارد.[۳۰] همچنین امام حسن (ع) در نزدیکى این ستون نماز مى‌خواند، لذا به مقام امام حسن نیز معروف است.[۳۱]

مقام حضرت امام زین العابدین (ع): ستون سوم، جایگاهى که امام سجاد (ع) در آنجا نماز خوانده است. ابو حمزه ثمالى مى گوید: «دیدم على بن الحسین (ع) وارد مسجد کوفه شد و دو رکعت نماز خواند و سپس سر به دعا برداشت، پس از مدتى راه مدینه را در پیش گرفت تا برگردد. به او گفتند: براى چه به اینجا آمدى؟ جایى که پدر و جدّت را کشتند؟ فرمود: «پدرم را زیارت کردم و در این مسجد نماز خواندم.»[۳۲]

محراب امیر المؤمنین (ع): مکانى که ابن ملجم مرادى، فرق امام را شکافت و او را به شهادت رساند.

مقام امام صادق (ع): راوى مى‌گوید: در ایّام بنى‌عباس، روزى دیدم امام صادق از باب الفیل وارد شد و نزد ستون چهارم نماز خواند. [۳۳]

مقام حضرت خضر (ع)

جایگاه به گِل نشستن کشتى نوح

مدفونان در مسجد کوفه

آستانه مسلم بن عقیل

پس از شهادت مسلم و هانى با موافقت عبیدالله، قبیله مذحج، پیکر پاک آن دو را کنار دارالاماره به خاک سپردند. شاید این مکان به این دلیل انتخاب شد که قبر آنها زیر نظر حکومت باشد و رفت و آمد شیعیان را زیر نظر داشته باشند. تا سال 65ق. قبر آن دو، بدون سایبان بود. در این سال مختار ثقفى دستور اوّلین بناى آستانه مسلم را صادر کرد و براى قبر او حرم و گنبدى تأسیس نمود و نام آن دو را روى سنگ مرمر حک کرد و آنها را روى قبور آنها گذاشت. در سال 368 ق. حرم و بارگاه مسلم بن عقیل، توسط عضدالدوله دیلمى تجدید بنا شد. وى خانه‌هایى اطراف حرم ساخت و حقوق ماهیانه‌اى براى ساکنین جوار آستانه بر قرار کرد. در سال 656ق. آستانه توسط محمدبن محمود رازى تعمیر گردید. در سال 1263ق. توسط آیت الله محمد حسن صاحب جواهر، تعمیرات اساسى در آستانه صورت گرفت. در سال 1384 ق. آیت الله سید محسن حکیم دستور تجدید بناى اساسى آستانه را صادر کرد و به همت حاج محمد رشاد، گنبد طلا کارى شد و در این راه 180 هزار دینار عراق هزینه گردید.[۳۴]

مرقد هانى بن عروه

پس از شهادت مسلم و هانى، قبیله مذحج از عبیدالله اجازه گرفته و آن دو را در کنار دارالاماره به خاک سپردند. بنا به برخى نقل ها، پیکر هانى چند روز بر زمین ماند تا اینکه همسر میثم تمار شبانه که همه خواب بودند، آن را به خانه برد و نیمه شب، جسد هانى را در کنار مسجد کوفه به خاک سپرد. تاریخ ساخت و تکمیل حرم هانى بن عروه تقریباً با حرم مسلم مشترک است.[۳۵]

مرقد مختار ثقفى

قبر او اکنون در جوار مسجد کوفه، در کنار مسلم بن عقیل و هانى بن عروه است.

سایر مسجدهای مشهور کوفه:

شهر کوفه چند مسجد دارد که هر یک اهمیت خاصی دارند. در این جا مهمترین مسجدهای این شهر به اختصار توصیف می‌شود.

مسجد سهله

یکی از مسجدهای مهم و بافضیلت کوفه مسجد سهله یا سهیل است. این مسجد منزلگاه و عبادتگاه بسیاری از پیامبران از جمله حضرت ابراهیم علیه السلام، حضرت ادریس علیه السلام، حضرت خضر علیه السلام و جایگاه برخی از امامان شیعه از جمله مقام امام صادق علیه السلام، امام سجاد علیه السلام بوده است و بر اساس روایت امام صادق علیه السلام، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف پس از ظهور در آن جا ساکن خواهد شد.

از امام حسین علیه السلام نقل شده است: «مسجد سهیل خانه ابراهیم علیه السلام بوده که از آن به سوی عمالقه رفته است و آن جا خانه ادریس، صخره خضراء است و در آن مسجد در صور دمیده می‌شود و از اطراف آن هفتاد هزار نفر بدون حساب به بهشت می‌روند».

مسجد سهله در ده کیلومتری شرق مرقد مطهر امام علی علیه السلام واقع شده و فاصله آن تا مسجد کوفه حدود دو کیلومتر است. صحن مسجد به ابعاد 125 و 140 متر با دیواری مرتفع به طول 22 متر است. سه در و یک مناره نسبتاً بلندی دارد که در 1378 ق تجدید بنا شده است. از امام صادق علیه السلام نقل است که در آن موضع خانه‌ای است که ادریس در آن خیاطی می‌کرد.ابراهیم علیه السلام از آن جا به سوی عمالقه خارج شده است و در آن مکان صخره‌ای است که تصویرهای پیامبران در آن است و از آن مسجد خاکی برداشته شده که خداوند انبیاء را با آن خلق کرده است. آن جا مقام حضرت خضر است و گرفتار و پریشانی به آن مسجد نمی‌رود مگر آن که خداوند برای او گشایشی فراهم آورد.همچنین از امام باقر علیه السلام نقل شده است: هیچ پیامبری را خداوند برنیانگیخت مگر آن که در آن مسجد نماز گزارده است، در آن جا عدل الهی آشکار می‌شود و منازل و جایگاه‌های پیامبران، اوصیاء و صالحین است

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که: «هیچ گرفتاری نیست مگر آن که دو رکعت نماز در این مسجد گزارد و خداوند گرفتاری او را برطرف خواهد کرد». مسجد سهله را قبیله بنی ظفر ساخته‌اند. آن‌ها طایفه‌ای از انصار بودند و امام علی علیه السلام مسجد بنی‌ظفر را همانند مسجد کوفه دانسته است.

مسجد حنانه

این مسجد در بین راه نجف و کوفه، سمت شمال آن واقع است. به هنگام حمل سرهای مبارک شهیدان کربلا به کوفه، سر مقدس ابا عبدالله را بر زمین این مسجد گذاشتند. گفته‌اند در این هنگام صدایی شبیه به ناله بچه شتری (حنانه) که مادرش را گم کرده باشد بلند شد. برخی نیز گویند قبل از آن که امام علی علیه السلام را دفن کنند چند لحظه جنازه شریف را در این محل بر زمین گذاشتند و از زمین ناله و شیونی برخاست. از این رو بعدها در آن مکان مسجدی ساختند که آن را حنانه نامیدند. والله اعلم بالصواب. برخی نیز گفته‌اند این نام برگرفته از «حنا»، دیر قدیمی مسیحیان بوده است

مسجد حنانه ضریح کوچکی دارد و در نزدیکی مسجد فوق، مقبره «الثویه» واقع است که بسیاری از یاران و صحابه امام علی علیه السلام در آن جا دفن شده‌اند.امام صادق علیه السلام هم در این مکان گزارده‌اند.

مسجد صعصة بن صوحان

در صد متری مسجد سهله، مسجدی است که در آن یکی از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله و یار باوفای امام علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام، صعصعة بن صوحان، خاک شده است. او در جنگ‌های جمل و صفین در کنار امام علی علیه السلام حضور داشت و در دوران معاویه وادار شد روی منبر رود و علی علیه السلام را دشنام دهد اما او علی علیه السلام را به نیکی یاد کرد و بر معاویه لعنت فرستاد و معاویه نیز او را به بحرین تبعید کرد تا در آن جا وفات یافت.بنای مسجد صعصعه در 1387 ق بازسازی شده و 160 متر مربع مساحت دارد.

مسجد زید بن صوحان

زید، برادر صعصعه از صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام بود. او در جنگ نهاوند حضور یافت و ابتدا یکی از دستانش را قطع کردند. او با همان حال به جنگ ادامه داد تا در رکاب مقتدایش به شهادت رسید. مسجدی در جنوب مسجد سهله به نام این صحابه بزرگوار وجود دارد که خود آن را بنا کرده است. بنای اصلی آن تخریب شده و در 1395 ق بنای جدیدی به جای آن ساخته‌اند. این مسجد 165 مترمربع مساحت دارد.

مسجد حمراء

گویند این مسجد محل دفن حضرت یونس علیه السلام است و برخی هم گفته‌اند: «این جا محلی است که ماهی، یونس را از شکم خود بیرون انداخت».در این خصوص از امام علی علیه السلام روایتی نقل است که فرموده‌اند: «مسجد حمراء در جای بستانی است که قبر برادرم یونس بن متی در آن جا است». امیرالمؤمنین علیه السلام در این مکان نماز گزارده‌اند.

مسجد جُعفی

این مسجد، بر حسب روایتی، شاهد عبادت و نماز امام علی علیه السلام بوده است. منظور از جعفی قبیله جعفی است که جابر بن یزید جعفی، از راویان و اصحاب امام باقر علیه السلام، از میان آن قبیله برخاسته است.

مسجد بنی کاهل